07 maja 2025
Wraz z nowelizacją Kodeksu pracy, która weszła w życie 26 kwietnia 2023 roku, pojawiła się nowa forma zwolnienia od pracy – urlop z powodu siły wyższej. To rozwiązanie jest częścią wdrażania unijnej dyrektywy dotyczącej work-life balance, czyli równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Od tego momentu pracownik ma prawo skorzystać z urlopu w przypadku nagłych, losowych zdarzeń, które wymagają jego natychmiastowej obecności i uniemożliwiają dalsze świadczenie pracy.
Spis treści:
Zgodnie z definicją zawartą w przepisach, urlop z powodu siły wyższej to dodatkowe zwolnienie od pracy, przysługujące w sytuacjach nagłych i nieprzewidywalnych. Mogą to być np. choroba lub wypadek członka rodziny, pilne sprawy rodzinne czy inne losowe wydarzenia, które uniemożliwiają pracownikowi stawienie się w pracy. Choć w swojej strukturze urlop ten przypomina urlop na żądanie, należy zaznaczyć, że są to dwa różne uprawnienia – nowy urlop z powodu działania siły wyższej stanowi odrębny, dodatkowy przywilej pracowniczy.
Urlop z powodu siły wyższej i urlop na żądanie to dwa różne uprawnienia pracownicze, które pozwalają na nieplanowaną nieobecność w pracy, jednak różnią się podstawą prawną i celem. W przypadku nagłych, nieprzewidzianych sytuacji losowych, takich jak pilna potrzeba opieki nad członkiem rodziny, pracownik może skorzystać z urlopu z powodu siły wyższej, który przysługuje w wymiarze 2 dni lub 16 godzin rocznie, z zachowaniem 50% wynagrodzenia.
Z kolei w przypadku urlopu na żądanie, pracownik ma prawo do skorzystania z maksymalnie 4 dni urlopu w ciągu roku kalendarzowego, które są częścią puli przysługującego urlopu wypoczynkowego. Oba rodzaje urlopu nie wymagają wcześniejszego planowania, jednak wymagają niezwłocznego poinformowania pracodawcy o nieobecności. Zarówno jeden, jak i drugi mają na celu umożliwienie godzenia życia prywatnego z zawodowym, bez ryzyka utraty pracy z powodu chwilowej nieobecności pracownika.
Pracownik, który jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, ma pełne prawo do skorzystania z tego rodzaju urlopu. Co istotne, wymiar czasu pracy nie ma tu znaczenia – z prawa mogą korzystać zarówno osoby zatrudnione na pełny etat, jak i w niepełnym wymiarze godzin. Prawo do tego zwolnienia z powodu siły wyższej przysługuje także funkcjonariuszom publicznym, takim jak policjanci, strażacy, pracownicy Straży Granicznej, żołnierze, funkcjonariusze Krajowej Administracji Skarbowej czy Służby Więziennej.
Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku osób pracujących na podstawie umów cywilnoprawnych – takich jak umowa zlecenie czy umowa o dzieło. W ich przypadku kodeks pracy nie przewiduje możliwości skorzystania z tego rodzaju zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej.
Nowe przepisy objęły również nauczycieli – zmiany zostały wprowadzone do Karty Nauczyciela. Nauczycielom przysługuje prawo do urlopu z powodu siły wyższej, jednak z jednym istotnym zastrzeżeniem – w ich przypadku urlop może być udzielony wyłącznie w dniach, a nie w godzinach. Pozostali pracownicy szkół, którzy są zatrudnieni zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, mogą skorzystać z tego urlopu zarówno w dniach, jak i godzinach, zależnie od potrzeb i okoliczności.
Zgodnie z przepisami obowiązującymi od 2023 roku, urlop z powodu działania siły wyższej przysługuje w wymiarze 2 dni lub 16 godzin w skali roku kalendarzowego. Pracownik sam decyduje, w jakiej formie chce skorzystać z urlopu – czy będą to 2 dni wolne od pracy, czy 16 godzin – i dokonuje tego wyboru przy składaniu pierwszego wniosku o urlop z powodu siły wyższej w danym roku.
W przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, liczba przysługujących godzin urlopu jest wyliczana proporcjonalnie do ich etatu. Jeżeli po przeliczeniu okaże się, że przysługuje np. 12,5 godziny, należy zaokrąglić do pełnej godziny w górę, czyli do 13 godzin.
Aby skorzystać z urlopu z powodu działania siły wyższej, pracownik musi złożyć wniosek o udzielenie tego zwolnienia. Co ważne, przepisy kodeksu pracy nie narzucają formy wniosku – może być on złożony ustnie, pisemnie lub elektronicznie, np. przez e-mail lub platformę HR.
Najważniejsze, aby wniosek o urlop z powodu siły wyższej został złożony najpóźniej w dniu wystąpienia nagłego zdarzenia. Jeżeli sytuacja miała miejsce w trakcie dnia pracy, pracownik również ma prawo skorzystać z przysługujących mu godzin wolnych i zgłosić ten fakt pracodawcy.
Nie, nie trzeba. Pracownik nie ma obowiązku szczegółowego opisywania sytuacji. Wystarczy, że we wniosku o urlop z powodu siły wyższej wskaże, iż nieobecność wynika z pilnych spraw rodzinnych, nagłego zdarzenia losowego, choroby lub wypadku bliskiej osoby. Pracodawca nie ma prawa żądać dokumentów ani dowodów potwierdzających zasadność wniosku. W praktyce oznacza to, że skorzystanie z urlopu opiera się na zaufaniu między stronami stosunku pracy.
Choć jest to forma zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej, pracownik nie traci prawa do wynagrodzenia. Zgodnie z przepisami kodeksu pracy, za czas korzystania z tego urlopu przysługuje 50% wynagrodzenia należnego za dany okres.
Wynagrodzenie to oblicza się na podstawie składników płacowych z miesiąca, w którym urlop został wykorzystany – uwzględnia się zarówno składniki stałe, jak i zmienne. Oznacza to, że wynagrodzenie może się nieco różnić w zależności od indywidualnej sytuacji pracownika.
Ważnym elementem przepisów jest szczególna ochrona, jaką zyskuje pracownik w momencie skorzystania z urlopu z powodu siły wyższej. Ochrona ta obejmuje:
Nie. Odmowa udzielenia urlopu z powodu siły wyższej stanowi naruszenie przepisów kodeksu pracy. W świetle prawa pracodawca ma obowiązek zaakceptować wniosek, jeśli tylko został on złożony w terminie. W przypadku nieudzielenia tego urlopu, pracodawcy grozi kara grzywny – może ona wynieść od 1000 do nawet 30 000 zł.
Urlop z powodu siły wyższej to jedno z nowych rozwiązań w polskim prawie pracy, które wprowadzono w 2023 roku, w odpowiedzi na konieczność dostosowania się do standardów europejskich. Jego celem jest umożliwienie pracownikowi natychmiastowej reakcji na nieprzewidziane sytuacje życiowe, przy jednoczesnym zachowaniu części wynagrodzenia i ochrony przed represjami ze strony pracodawcy.
Każdy zatrudniony na podstawie umowy o pracę, niezależnie od czasu pracy, może skorzystać ze zwolnienia w wymiarze 2 dni lub 16 godzin w ciągu roku kalendarzowego. Wystarczy złożyć wniosek o udzielenie urlopu, wskazując, że doszło do sytuacji objętej definicją siły wyższej – nie trzeba podawać szczegółów. Za ten dzień wolny od pracy przysługuje 50% wynagrodzenia.
To rozwiązanie może okazać się szczególnie pomocne w sytuacjach losowych, takich jak nagła choroba lub wypadek w rodzinie. Z punktu widzenia ochrony praw pracowniczych, to duży krok w stronę lepszego zbalansowania życia prywatnego i zawodowego, przy jednoczesnym wzmocnieniu przepisów Kodeksu pracy.
